กลวิธีและภาษาที่ใช้ในการนำเสนอสารคดี

การใช้ภาษาในงานสารคดี

๑ ใช้ภาษาไพเราะ สละสลวย แต่ไม่วิลิสมาหราเกินไป หรืออาจกล่าวได้ว่า ใช้ภาษาที่เรียบง่าย แต่ทรงพลัง

๒ เติมเสน่ห์ในงานเขียนด้วยการใช้อุปมาอุปไมยพองาม

๓ ใช้คำประเภท กับ แก่ แต่ ต่อ ที่ ซึ่ง อัน ฯลฯ อย่างเหมาะสม

๔ ระมัดระวังคำฟุ่มเฟือยประเภท วัดโพธิ์ถูกสร้างขึ้นใน พ.ศ….,  ทีมชาติไทยแพ้ให้กับทีมจีน, รัฐบาลสหรัฐฯทำการเจรจาสันติภาพกับอิรัก ฯลฯ

๕ ระมัดระวังคำซ้ำ เช่น “…ฉันเสียใจที่ทำให้แม่ต้องร้องไห้ การทำให้แม่ต้องร้องไห้ถือเป็นบาปมหันต์…” หากเลือกคำไม่ซ้ำกันได้ เช่น “…การทำให้บุพการีถึงกับน้ำตาตกถือเป็นบาปมหันต์…” น่าจะดีกว่า

 กลวิธีการเดินเรื่องในงานสารคดี

๑ ใช้ตัวผู้เขียนเองเป็นตัวเดินเรื่อง (พรีเซ็นเตอร์) เช่น สารคดีเชิงบันทึกการเดินทาง หรือสารคดีที่นำเสนอเรื่องราวผ่านอารมณ์ความรู้สึกนึกคิดของผู้เขียน

๒ ใช้บุคคลในพื้นที่เป็นตัวเดินเรื่อง เช่น สารคดีสะท้อนความยิ่งใหญ่ของผืนป่าดงพญาไฟ (เขาใหญ่) ผ่านประสบการณ์อดีตพรานป่าผู้ผันชีวิตมาเป็นนักอนุรักษ์

๓ ใช้บุคคลในประวัติศาสตร์เป็นตัวเดินเรื่อง เช่น สารคดีสะท้อนประวัติศาสตร์หมู่เกาะตะรุเตา ผ่านชีวิตที่พลิกผันของอาจารย์สอ เสถบุตร ซึ่งเคยเป็นนักโทษการเมืองถูกจองจำที่ทัณฑสถานตะรุเตา และเขียนดิกชันนารีเป็นผลงานที่ยิ่งใหญ่

๔ เสนอสารคดีในรูปแบบจดหมาย ใช้ตัวผู้เขียนจดหมายกับผู้รับ เป็นตัวเดินเรื่อง

๕ ให้เนื้อหาสารคดีเดินเรื่องด้วยตัวของมันเอง โดยไม่ต้องมีพรีเซ็นเตอร์ เช่น เขียนถึงอุทยานแห่งเขาใหญ่ ก็ใช้เขาใหญ่เป็นตัวเดินเรื่อง เขียนสารคดีเกี่ยวกับควาย ก็ใช้ควายเป็นตัวเดินเรื่อง

๖ สร้างตัวละคร (Actor) เป็นตัวเดินเรื่อง หมายถึงเรานำเสนอเรื่องราวอันเป็นข้อเท็จจริง (Fact) แต่ปั้นแต่งตัวละครขึ้นเป็นตัวเดินเรื่อง หรือเอาตัวละครใส่เข้าไปในเหตุการณ์หรือสถานที่ที่เรากล่าวถึง วงการโทรทัศน์เรียก “สารคดีกึ่งละคร” (Docu-Drama) เช่น เรื่อง “ปมไหม” ผู้เขียนบทสร้างตัวละครชื่อ “คทา” เป็นตัวเดินเรื่อง โดยกำหนดให้ “คทา” เป็นนักหนังสือพิมพ์ที่ติดตามข่าวการหายสาบสูญของจิม ทอมป์สัน “ราชาไหมไทย” กรณีนี้เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นจริงใน ปี ๒๕๑๐ แต่ “คทา” เป็นเพียงตัวละคร

หากเป็นบทความสารคดี บางทีเรียกสารคดีกึ่งละครว่า “สาระนิยาย” คือใช้เหตุการณ์จริง สถานที่จริง แต่ตัวเดินเรื่องเกิดขึ้นจากจินตนาการ ถือเป็นการผสมผสานระหว่างข้อเท็จจริง (Fact) กับ มายา (Drama) ซึ่งผู้เขียนต้องทำอย่างกลมกลืนที่สุด มิฉะนั้น สารคดีจะไม่สมจริง

อ้างอิง บทความเมื่อคิดจะเขียนสารคดี